Wat betekent Pasen voor ons? De Paastijd is voor velen het moment om uitstapjes te maken. Naar familie en vrienden of naar de vele winkels die op 2e Paasdag geopend zijn. Files op de wegen en lange rijen bij de kassa dus. Maar achter deze vrije dagen schuilt veel traditie. Pasen is in de christelijke traditie het belangrijkste liturgische feest; het vindt zijn oorsprong in het joodse Pesach. En paaseieren, de paashaas en de paasvuren die in landelijke gebieden worden ontstoken, herinneren aan heidense gebruiken.
Wanneer is het Pasen? Over het Lentepunt en de equinox
De lente heeft de plaats ingenomen van de winter. Na de sneeuwklokjes volgden de eerste krocussen, toen de narcissen. Nu komen de tulpen aan de beurt. Pasen valt meestal in april maar soms in maart. Deze datum staat niet vast, want volgt deze berekening: het Paasfeest wordt gevierd op de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente. De datum 21 maart geldt als vast begin van de lente en dus zou het makkelijk dagen tellen moeten zijn. Ware het niet dat de hemellichamen hun eigen tempo hebben.
Lentepunt
Het lentepunt is het nulpunt van wat wordt genoemd het astronomisch coördinatenstelsel. De aarde maakt een baan rond de zon. Jaarlijks kruist deze baan tweemaal de hemelevenaar, in maart en in september. Deze snijpunten zijn de maartequinox (het lentepunt) en de herfstequinox (het herfstpunt). Maar ook hier is het opletten geblazen. De aarde, die om haar as draait, is immers niet perfect bolvormig, aan de beide poolzijden is zij iets afgeplat.
Vergelijk de aarde nu met een draaiende tol: eerst maakt deze perfecte circelbewegingen maar dan ontstaat een afwijking en gaat de tol wat wiebelen. Dit verschijnsel wordt precessie genoemd – door een uitwendige kracht die inwerkt op de draai-as ontstaat een schommelbeweging. Ook de aarde schommelt, op dezelfde manier, onder invloed van de krachten die zon en maan uitoefenen. Zo verplaatst zich ook de noordpool aan de hemel; de ster Polaris die wij de poolster noemen staat nu minder dan 1 graad van die noordelijke hemelpool af maar dat blijft niet zo. Onze poolsterren van de toekomst hebben al een naam, gamma en alpha Cephei. Dat zullen wij overigens niet meemaken want de hiermee verbonden jaren zijn 4145 respectievelijk 7350. Wel fijn om te weten dat de vertrouwde poolster over zo’n 25 770 jaren zich opnieuw zo kan noemen.
Het is om van te duizelen en toch hoort dit goedbeschouwd allemaal bij Pasen. Leuk om te bedenken als de sterren zo fraai aan de hemel staan. Het berekenen van dat lentepunt is echter een zaak van wetenschappers.
Al dit rekenen vinden wij ook terug in het gezegde: ‘Dat gebeurt als Pasen en Pinksteren op één dag vallen’.
Wat eten we met Pasen? Terug in de historie
Bij feestdagen met een traditie geworteld in de historie, hebben de gerechten een betekenis. Daar het christelijke Paasfeest zijn oorsprong heeft in het joodse Pesach (ontleend aan Pascha, wat ‘voorbijgaan’ betekent), levert veel van wat op tafel komt bij elke hap een brokje geschiedenis. Pesach herdenkt de uittocht van het volk Israël uit het land Egypte, de tocht door de woestijn en de bevrijding uit de slavernij. Overigens wordt door archeologen wel aan de historiciteit getwijfeld, waarbij men de uittocht dan verwijst naar het rijk der symbolische vertellingen – wat niet door iedereen met gejuich wordt begroet. Waar wordt gegraven, in welke historische periode het verhaal wordt geplaatst, dit alles speelt uiteraard een rol in de onderlinge strijd tussen geleerden. Het laatste woord is hierover nog niet gesproken.
Pesach
In het Bijbelboek Exodus 12: 1-28 vinden wij het allemaal. God gebood zijn volk een lam te slachten en het bloed daarvan aan de deurposten en bovendorpel van de huizen te strijken. Aan deze woningen zou Hij voorbijgaan en zo de eerstgeborenen in leven laten. Het is de vooravond van de uittocht – de laatste maaltijd moest bestaan uit gebraden vlees van het paaslam, ongezuurd brood, bittere kruiden.
Pesach begint met Sederavond, een uitgebreide maaltijd die volgens vaste rituelen verloopt. Voor deze avond stond trouwens het Griekse symposium model, waarbij het nuttigen van spijs en drank werd gecombineerd met discussies en gezangen. In het centrum van de tafel staat de sederschotel, waarop zes speciale ingrediënten, onder meer een hardgekookt ei, het symbool van het nieuwe leven. Een andere verklaring verwijst naar het Aramees, waarbij het woord voor ‘ei’ verwant is aan het woord voor ‘wens’.
Het ei zullen we ook hierna nog tegenkomen, in het tweede deel van ons verhaal over Pasen.