Het feest van Pasen kende lange tijd geen vaste datum. Er werden verschillende berekeningen gebruikt die ook weer door iedereen anders geïnterpreteerd konden worden. Daar het in het Romeinse rijk al langere tijd onrustig was, op vele fronten dus ook geloof en religie, komen in het jaar 325 voor het eerst alle kerkelijke leiders bijeen.

 

Pasen en het Eerste Concilie van Nicea (325)

Het Eerste Concilie van Nicea is een belangrijk moment in de geschiedenis. In het jaar 325 komen 318 christelijke bisschoppen in Nicea (nu de plaats Iznik in Turkije) bijeen, op initiatief van de Romeinse keizer Constantijn I. Er heerst onrust in vooral het oosten van het Romeinse Rijk – voor het eerst zullen de vertegenwoordigers van het hele christendom met elkaar in conclaaf gaan. De vergadering die wordt voorgezeten door bisschop Ossius van Cordoba bereikt overeenstemming op wezenlijke punten, onder meer de datumberekening van Pasen en de instelling van het vroege canoniek recht. Die vaste datum is echt een novum, daarvoor vierde elke plaatselijke kerk Pasen op een andere datum. Vanaf nu, zo bepaalde het concilie, zou het opstandingsfeest van Pasen altijd na Pesach moeten vallen. Dat is al heel wat. We laten de berekeningen nu voor wat het is – want ook het toepassen van de Gregoriaanse dan wel de Juliaanse kalender speelt een rol, waardoor de verwarring compleet kan zijn.

Orthodox en Westers Pasen vallen gelijk als het volle maan is na 3 april, Gregoriaanse kalender (dat is 21 maart volgens de Juliaanse kalender). De Paasdatum wordt evenwel een week opgeschoven als Pesach begint op of of na Witte Donderdag.

 

Intermezzo: de paashaas

De paashaas is een nieuwkomer, maar wel eentje met een spoor dat terug in de tijd gevolgd kan worden naar oude heidense overtuigingen. Eigenlijk is hij de paastijd binnengewandeld onder het mom van zoethoudertje voor de kinderen. Een soort troosthaas dus. Want met het opkomende protestantisme in de 16e eeuw raakte het gezamenlijk vasten meer en meer in onbruik. De feestelijke paasmaaltijden na deze periode van onthouding brachten ook de vele eieren (kippen leggen vrolijk door), en dat wilden de ouders hun kinderen toch niet onthouden. Een verhaal was snel bedacht, men neemt aan dat het uit Duitse streken afkomstig is: een haas heeft eieren in de tuin verstopt, de kinderen mogen gaan zoeken.

Dat het een haas was verwondert niet; dit dier wordt vanwege zijn rappe voortplantingstempo al sedert mensenheugenis met de lente geassocieerd. Maar, zoals altijd, ook hier weer twijfels. Er bestaan namelijk ook oude heidense verhalen. De oude Germaanse stammen zouden de godin Ostara hebben vereerd, die een gewond vogeltje in een haas had veranderd. Een gekleurde eieren leggende haas, die eenmaal per jaar als lente mirakel zou verschijnen.

Hoe ook, de haas doet het goed en is in de loop der tijden veranderd van substantie. Immers, waar feest is, is commercie. Nu is hij ook van chocolade, evenals de vele eieren. Dat zoekt makkelijker en de houdbaarheid is er iets op vooruit gegaan. Althans, zolang er uitgebreid gezocht en gevonden wordt, anders zit iemand opeens ‘s zomers op een kledderig goedje, verstopt en vergeten in de tuinstoel in de hoek….

Paaseieren in de boom

Paaseieren in de tuin, in de boom, of aan paastakken. Het zijn verwijzingen naar voorchristelijke gebruiken, hier de cultus van de heilige boom die onder de Germaanse stammen leefde. Ook de paasvuren, waarmee de demonen van de winter werden verjaagd en het voorjaar werd verwelkomd, zijn overblijfselen van deze heidense gebruiken.

 

Pasen en Bach

In de christelijke traditie wordt met Pasen de opstanding van Jezus Christus uit de dood gevierd, op de derde dag na zijn kruisiging. Wie van muziek houdt, luistert naar Bach. En dan naar de Matthäus-Passion van Johan Sebastian Bach, waarvan de eerste uitvoering plaatsvond op Goede Vrijdag  11 april 1727, in de Thomaskirche te Leipzig. In Nederland bestaat van oudsher een sterke Bach traditie. Overal in het land vinden uitvoeringen plaats, een van de meest bekende is misschien wel die in Naarden. Bach baseerde zijn werk op Het Evangelie volgens Matteus, waarin het lijdens-en sterfverhaal van Jezus wordt verteld, de recitatieven zijn ontleend aan de hoofdstukken 26 en 27. Picander, de tekstschrijver waarmee Bach op vaste basis samenwerkte, schreef de teksten voor de aria’s. Om de mensen destijds ook iets herkenbaars te geven, koos Bach ervoor de koralen een melodie mee te geven van bestaande kerkliederen die in de lijdenstijd werden gezongen. Het bekendste voorbeeld is wel het prachtige O Haupt voll Blut und Wunden. Moeilijk om dit niet mooi te vinden.

 

De paasmaaltijd

Na de veertig dagen durende vastentijd (zondagen worden niet meegerekend), die op Aswoensdag begint, luidt Palmzondag de Goede Week in. Witte Donderdag herdenkt het Laatste Avondmaal van Christus met zijn apostelen, Goede Vrijdag is de dag van de kruisiging en de dood van Jezus Christus, Stille Zaterdag de dag dat het dode lichaam van Jezus in het graf lag. Op deze Paaszaterdag luiden de klokken niet, de vastenperiode eindigt om 12.00 uur ’s middags. Paaszondag is het feest der wederopstanding.

Het paaslam

Onze gerechten hebben vaak een betekenis die terugvoert naar het verleden. Dat geldt, niet verwonderlijk, met name voor wat op tafel komt bij hoogtijdagen. Pasen is dat, een periode vol met traditie, zo gaat het bereiden van lamsvlees terug naar de symboliek van het Pascha. Men hoeft niet gelovig te zijn om hieraan waarde te hechten; onze geschiedenis verbindt immers het heden met de mensen die vele jaren geleden leefden. Dat elke tijd aan oude verhalen een eigen kleur kan geven is wat wij mensen doen: het interpreteren van feiten en vertellingen met de kennis en door de bril van het eigen tijdperk.

Laat het allemaal een bron van inspiratie zijn. Wij wensen u mooie, betekenisvolle dagen toe.